SKKN Một số phương pháp xây dựng bài tập Hoá học hữu cơ nhằm rèn luyện tư duy sáng tạo, năng lực tự học, tự nghiên cứu cho học sinh giỏi hoá học THPT

 một số phương pháp xây dựng bài tập Hoá học HỮU CƠ nhằm 
 rèn luyện tư duy sáng tạo, năng lực tự học, tự nghiên cứu 
 cho học sinh giỏi hoá học THPT
 GV: Cao Thị Thu Hiền – Trường THPT Chuyên VNG
 Chúng ta đang sống ở thế kỉ XXI, thế kỉ của công nghệ thông tin, của khoa học kĩ 
thuật hiện đại và tiên tiến. Đất nước đang chuyển mình trong công cuộc công nghiệp 
hoá, hiện đại hoá. Đổi mới nền giáo dục là một trong những trọng tâm của sự phát 
triển, đòi hỏi nhà trường phải tạo ra những con người lao động tự chủ, sáng tạo. Phát 
triển giáo dục và đào tạo là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp 
công nghiệp hoá, hiện đại hoá, là điều kiện phát huy nguồn nhân lực con người - yếu 
tố phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững. Nằm trong nhiệm vụ phát 
hiện, đào tạo nhân tài đất nước, việc bồi dưỡng học sinh giỏi (HSG) Hoá học ở trường 
trung học phổ thông (THPT) có một vị trí rất quan trọng. Việc tuyển chọn, đưa ra 
“Một số phương pháp xây dựng bài tập Hoá học hữu cơ nhằm rèn luyện tư duy 
sáng tạo, năng lực tự học, tự nghiên cứu cho học sinh giỏi hoá học THPT " là rất 
cần thiết.
 1. Xây dựng bài tập trắc nghiệm khách quan 
 Dạng bài tập trắc nghiệm khách quan đang trở nên phổ biến rộng rãi, có nhiều ưu 
việt trong việc dạy học nói chung và bồi dưỡng HSG nói riêng. Dạng bài tập này cho 
phép GV có thể kiểm tra năng lực tiếp thu kiến thức của HS... Thực tế, dạng bài tập 
này đã được sử dụng phổ biến ở các nước phát triển. 
 Ví dụ: 1 mol hợp chất A có công thức phân tử C 6H10 thực hiện phản ứng hidro 
hoá (xúc tác Ni) thì hấp thụ 1 mol H2. A phản ứng với dung dịch brom trong CCl4 và 
với dung dịch thuốc tím loãng. Ozon phân A, sau khi xử lí bột Zn, nước cho 
fomanđehit và hợp chất cacbonyl bậc 2 B có công thức phân tử là C5H8O. A có thể là:
 CH CH
 2 CH=CH 3 CH
 A. B. 2 C. D. 3
 CH3
 Ngoài ra, GV có thể sử dụng các bài toán có cách giải thật ngắn gọn, thông minh 
để xây dựng các bài tập. 
 2. Xây dựng bài tập có nhiều cách giải 
Ví dụ: Trình bày ba phương pháp điều chế butan trong phòng thí nghiệm.
 *2CH3CH2I +2Na → CH3CH2CH2CH3 + 2NaI
 - 1 - phản ứng thì sẽ thu được sản phẩm nào? Vận tốc phản ứng trong mỗi trường hợp trên 
có thay đổi không? 
 Phản ứng theo cơ chế AE, xảy ra theo 2 giai đoạn ( như trên).
 + -
 * Đối với thêm NaCl: Br2 → Br +Br
 -
 Br Br-CH2CBr(CH3)2
 -
 + + Cl
 CH2=C(CH3)2 + Br CH2BrC (CH3)2 Br-CH2CCl(CH3)2
 -
 CH3O
 Br-CH2C(OCH3)(CH3)2
 * Đối với thêm HCl: HCl → H+ +Cl-. Khi đó H+ sẽ tấn công trước.
 Thêm NaCl không làm thay đổi tốc độ phản ứng, còn thêm HCl (H+) sẽ làm thay 
đổi tốc độ phản ứng đáng kể.
 Cách 2: Phản ứng butylamino với NaNO2 và HCl xuất hiện 2 ancol C4H10O, 2 
anken C4H8 và 2 dẫn xuất halogen C4H9Cl. Viết cấu tạo các chất trên và đề nghị cơ 
chế giải thích?
 5. Chia nhỏ, lược bớt các bài toán lớn
 Bài thi lý thuyết đề thi Hoá học Olympic quốc tế nội dung rất dài. Ngoài ra, trong 
bài có câu hỏi nằm ngoài kiến thức cần thiết, tuỳ theo yêu cầu kiến thức để ta thay 
đổi, lược bớt, xây dựng bài tập phù hợp. 
 6. Xây dựng bài tập nhận thức dùng cho HS tự học
 HSG nói chung, HSG Hoá học ở trường THPT nói riêng đều có khả năng tự học, 
tự đọc khá tốt. Thông qua đó, HS được củng cố, bổ sung, đào sâu, mở rộng và nâng 
cao kiến thức. HS sẽ thu nhận được kiến thức bằng cách tự tìm được kiến thức mới 
dưới sự hướng dẫn của GV. Sử dụng bài tập nhận thức là một biện pháp hữu hiệu để 
kích thích việc tự đọc, tự học, tự nghiên cứu, tự khám phá tìm tòi của HSG.
 Ví dụ: a. Hãy cho biết cấu trúc lập thể và gọi tên các oxit hình thành từ cis- và 
trans-but-2-envới axit m-clopebenzoic (MCPBA). Có nhận xét gì về cấu trúc của chất 
đầu và sản phẩm trong phản ứng epoxi hoá? 
 b. Viết cơ chế phản ứng của but-2-en với Ar-COOOH . 
a. Kiến thức cũ : phản ứng cộng vào nối đôi C=C. 
 Kiến thức mới: Hóa lập thể của anken vẫn được bảo toàn đối với epoxit. Đây là 
phản ứng đặc thù về mặt lập thể.
b. Cơ chế: sự tấn công SN2 bởi e của liên kết đôi vào oxi của nhóm OH của peaxit. 
Kết quả là chuyển oxi của Ar-COOOH đến C=C để tạo ra peoxit. 
 - 3 -